मराठी साहित्याचा डिजिटल खजिना.
शिवनेरी
शिवनेरी किल्ला: संपूर्ण इतिहास व माहिती
स्थान:
शिवनेरी किल्ला महाराष्ट्राच्या पुणे जिल्ह्यात, जुन्नर तालुक्यात स्थित आहे. जुन्नर शहरापासून सुमारे ३ किमी अंतरावर आहे. हा किल्ला शिवाजी महाराजांचा जन्मस्थान आहे, त्यामुळे तो ऐतिहासिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे.
इतिहास:
शिवनेरी किल्ला मुख्यतः शिवाजी महाराजांच्या जन्मामुळे प्रसिद्ध आहे, परंतु त्याचे इतिहास त्याच्या आधीचाच आहे. इ.स. १५० ईसवीच्या आसपास सातवाहन राजवंशाने हा किल्ला बांधला असे मानले जाते. नंतर इ.स. १३१० मध्ये देवगिरीच्या यादवांनी किल्ल्याचे व्यवस्थापन केले. यादवांच्या काळानंतर किल्ल्याचे नियंत्रण बहामनी सल्तनतीकडे आले आणि त्यानंतर फारशी सत्ता किल्ल्यावरील नियंत्रण करत राहिली.
१५५० च्या दशकात निजामशाहीच्या अधिकार्‍यांनी किल्ला सुधारला आणि मजबूत केला. याच काळात शिवनेरी किल्ला मुघलांशी युद्धांमध्ये महत्त्वाचा ठरला.
शिवाजी महाराजांचा जन्म:
शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी या किल्ल्यावर झाला. शिवाजी महाराजांच्या आई जिजाबाई इथे राहत होत्या आणि शिवाजी महाराजांच्या शौर्याची पाळेमुळे इथेच रुजली होती. जिजाबाई आणि शिवाजी महाराजांच्या शिक्षणाचे केंद्रस्थान म्हणून शिवनेरी किल्ला ओळखला जातो.
मुघलांविरुद्ध लढाया:
शिवाजी महाराजांनी मुघलांच्या विरुद्ध अनेक युद्धे लढली आणि स्वराज्य स्थापन करण्यासाठी हा किल्ला त्यांचा आधारस्थान होता. मुघलांपासून किल्ल्याचे रक्षण करण्यासाठी इथे अनेक रचना आणि किल्ल्याची रचना मजबूत करण्यात आली.
किल्ल्याची रचना:
शिवनेरी किल्ला त्रिकोणी आकारात बांधला आहे आणि त्याच्या तीन बाजूंना खोल दऱ्या आहेत. किल्ल्यात प्रवेश करण्यासाठी ७ मुख्य दरवाजे आहेत, ज्यातून प्रवेश करणे कठीण होते. किल्ल्याच्या आत शिवाई देवीचे मंदिर आहे, जिथे शिवाजी महाराजांची आई जिजाबाई नियमित पूजा करत असत.
किल्ल्यात अनेक पाण्याचे टाके आहेत ज्यामुळे त्यावर लांब कालावधीपर्यंत तटबंदी करण्यात आली होती. किल्ल्याच्या माथ्यावर "कावळ्याचे बुरूज" नावाचे एक बुरूज आहे, जिथून संपूर्ण परिसराचा देखावा स्पष्ट दिसतो.
शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्याची माहिती:
स्थान:
शिवनेरी किल्ला, जुन्नर, पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र
नजीकचे बसस्थानक:
जुन्नर हे सर्वात जवळचे शहर आहे. जुन्नर बसस्थानकावरून तुम्ही शिवनेरी किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत जाण्यासाठी रिक्षा किंवा खासगी वाहन वापरू शकता.
नजीकचे रेल्वे स्थानक:
नजीकचे प्रमुख रेल्वे स्थानक म्हणजे पुणे रेल्वे स्थानक, जे शिवनेरी किल्ल्यापासून सुमारे ९५ किमी अंतरावर आहे. पुणे रेल्वे स्थानकावरून जुन्नरसाठी एसटी बस सेवा उपलब्ध आहे.
भेट देण्याचा सर्वोत्तम काळ:
शिवनेरी किल्ला भेट देण्यासाठी ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा काळ सर्वोत्तम मानला जातो. या काळात हवामान आल्हाददायक असते आणि पर्यटकांना फिरण्यासाठी योग्य वातावरण मिळते. मॉन्सूनमध्ये देखील किल्ला हिरवाईने नटतो, परंतु पायऱ्या ओल्या होऊ शकतात, ज्यामुळे काहींना चढणे कठीण होऊ शकते.
किल्ल्यावर चढण्यासाठी वेळ:
शिवनेरी किल्ल्यावर चढण्यासाठी साधारणपणे ४० ते ५० मिनिटे लागतात. किल्ल्याचे सर्वात वरचे ठिकाण हे त्याच्या भव्य इतिहासाचे दर्शन घडवते, आणि तिथून संपूर्ण परिसराचा देखावा अतिशय सुंदर दिसतो.
किल्ल्याची वैशिष्ट्ये:
शिवाई देवी मंदिर:
शिवाई देवी हे शिवनेरी किल्ल्याचे प्रमुख धार्मिक आकर्षण आहे. हिच्या नावावरूनच शिवाजी महाराजांचे नाव ठेवले गेले.जन्मस्थळ:
शिवाजी महाराजांचा जन्मस्थान इथेच आहे, जिथे आजही त्यांचा जन्मकाळाची आठवण म्हणून संरक्षित जागा ठेवण्यात आली आहे.पाण्याची टाकी:
किल्ल्यावर अनेक पाण्याची टाकी आहेत, त्यापैकी गंगा जमुना टाकी प्रख्यात आहेत. या टाक्यांमध्ये आजही पाणी उपलब्ध असते.
पर्यटन मार्गदर्शक टिप्स:
- शिवनेरी किल्ल्याला भेट देताना आरामदायक चपला/बूट घाला.
- पाण्याची बाटली आणि थोडेसे खाण्यासाठी स्नॅक्स सोबत ठेवा.
- किल्ल्यावरील माहिती फलक वाचून ऐतिहासिक माहिती जाणून घ्या.
शिवनेरी किल्ला म्हणजे इतिहास, शौर्य, आणि किल्ला स्थापत्याचे अप्रतिम उदाहरण आहे.